بر اساس آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان که در سال 1396 به تصویب هیئت وزیران رسیده است شرکت دانش بنیان عبارت است از” شركت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی كه به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان و بر اساس معیارهای مورد نظر این آئین‌نامه، به تأیید كارگروه می‌رسد“.
اگرچه تعریف مذکور از شرکت های دانش بنیان، رسمی و مورد استناد معاونت علمی و فناوری است اما از بدو پیدایش این اصطلاح تعاریف متعدد و متنوعی از آن ایجاد شده که علت را می توان در نگاه متخصصین و کارشناسان از زوایای گوناگون به این مسئله و همچنین ماهیت چند وجهی آن دانست. متخصصین علم مدیریت شرکت های دانش بنیان را از وجوه مدیریتی آن و اساتید حقوق آن را از ابعاد حقوقی آن بررسی و تعریف کرده اند. در این قسمت سعی شده تا نگاهی اجمالی به مهم ترین این تعاریف داشته باشیم.

بهتر است قبل از آنکه به سراغ تعاریف شرکت دانش بنیان برویم ویدئویی درباره رویکرد های دانش بنیان ببینیم :

تعاریف مدیریتی ارائه شده در رابطه با شرکت های دانش بنیان به قرار ذیل هستند:

• شرکت دانش بنیان عبارت است از شرکتی که علاوه بر این که خود، دانش را می شناسد، آنرا به خوبی به کار می گیرد و از طریق آن نوآوری ایجاد می کند.
• ویریچ، شرکت های دانش بنیان را شبکه انعطاف پذیر از تخصص هایی می داند که عنصر بسیار مهم آن دانش است. در حقیقت رویکرد دانش بنیان سعی دارد تا با تجزیه و تحلیل دریابد چگونه شرکت های دانش بنیان، دانش را ایجاد، تحصیل، اعمال و حمایت می کنند و چگونه آن را منتقل می کنند، به گونه ای که مزایای رقابتی آن حفظ شود.

تعاریف حقوقی ارائه شده در خصوص شرکتهای دانش بنیان به شرح زیرند:

• به موجب ماده ۱ قانون حمایت از شرکتهای و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات مصوب 1391، “شرکت دانش بنیان شرکتی خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فرآوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوطه تشکیل می شود.”
• مطابق ماده ۱ شیوه نامه ایجاد شرکت های دانش بنیان در دانشگاه علوم پزشکی تهران مصوب ۱۳۹۱ “شرکت یا مؤسسه دانش بنیان، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که با ایجاد یک کسب و کار دانش محور به منظور تبدیل پایدار دانش به ثروت، تشکیل شده و فعالیت های اقتصادی آنها مبتنی و همراه با فعالیت های تحقیق و توسعه در زمینه های فناوری های نو و پیشرفته است و به توسعه اقتصاد دانش محور در جامعه کمک می کنند.

از جمله تعاریف اقتصادی شرکت های دانش بنیان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بر اساس تعریف مستند از مراکز مهم علمی مانند OECDOrganisation for Economic Co-operation and Development، شرکت دانش بنیان عبارت است از، شرکتی که در آن دسته ای از افراد متخصص و تحصیلکرده به عنوان سهامدار، در مؤسسات علمی، پژوهشی و تحقیقاتی توانسته اند علاوه بر فراگیری علوم نظری، روشهای تبدیل علوم فراگرفته شده به فعالیت های درآمدزا و تولید کننده ارزش را نیز فرا گیرند.
• با توجه به تعریف اخیر (تعریف اقتصادی از شرکت های دانش بنیان)، سهامداران عمده ی این شرکت ها، متخصصان و مبتکرینی هستند که دانش جدید را به وجود آورده و در واقع آورده خود را به صورت غیر نقدی یعنی اموال معنوی مانند حق اختراع، نرم افزارها، طرح های صنعتی، دانش فنی و … در اختیار شرکت قرار می دهند.

ویژگی های شرکت های دانش بنیان

خلق و ورود ایده های جدید

رشد پایه های دانش و فناوری به عنوان سرمایه اصلی در شرکتهای دانش بنیان به میزان خلق ایده های جدید در داخل کشور و آزادی ورود این ایده ها از خارج بستگی دارد. به منظور خلق ایده های جدید در داخل کشور بایستی محیط مناسب برای انجام فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی و تحقیق و توسعه فراهم شود؛ به علاوه باید شرایط قانونی لازم برای حمایت از ایده های نو و شناسایی حق مالکیت معنوی مدنظر قرار گیرد.

نوآوری و خلق ایده های جدید در شرکتهای دانش بنیان عبارت است از ابداع روش های جدید به منظور تولید محصولات تجاری فناورانه، بهبود در تولیدات موجود و کاربرد دانش و فناوری های نوین در بازارهای جدید و موجودکه عرضه کننده محصولات دانش بنیان هستند. این امر گویای آن است که شرکت های دانش بنیان به منظور دستیابی سریع به نوآوری، باید در جهت ایجاد تعامل بین شرکتها، محققان و مخترعین به عنوان سهامداران شرکت های دانش تلاش کنند تا به یافته ها و محصولات تجاری جدیدی دست یابند.

پایداری در مقابل تحولات جهانی

مهم ترین ویژگی شرکت دانش بنیان را می توان پایداری آن در مقابل تحولات جهانی مانند جهانی شدن، بحث WTO و بحث برداشتن مرزها دانست. موارد ذکر شده، عمر شرکت را خیلی طولانی می کنند و موجب پایداری آن شرکت می شوند بدون این که شرکت مورد نظر نگران پایداری خویش در دنیای سیستمی باشد چرا که شالوده اصلی یک شرکت دانش بنیان، فناوری و دانش نوین است و خصیصه اصلی این دانش و فناوری جدید، مقاومت آن در مقابل تغییر پذیری است.

شاخص های اندازه گیری شرکت های دانش بنیان

در کشورهای مختلف به منظور اندازه گیری میزان توسعه شرکت های دانش بنیان، نماگرهای متعددی از جمله محیط اقتصادی و تجاری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه منابع انسانی و نظام نوآوری وجود دارد که در مباحث زیر، این موارد و در نهایت وضعیت شرکت های دانش بنیان در ایران و سایر کشورها بررسی می گردند.

محیط اقتصادی و تجاری

یکی از الزامات اساسی مربوط به شرکت های دانش بنیان وجود محیطی مناسب برای انجام فعالیت های تجاری و اقتصادی است که سبب تشویق و رشد سرمایه گذاری و گسترش زمینه رقابت می شود. در اندازه گیری میزان حرکت به سوی توسعه شرکت های دانش بنیان بر اساس نماگر مزبور، شاخص هایی چون سهم صادرات خدمات این شرکت ها، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و صادرات محصولات تجاری فناورانه ، ملاک عمل قرار می گیرند.

طبق آمارهای منتشر شده، سهم صادرات محصولات تجاری فناورانه به عنوان یکی از فاکتورهای محیط تجاری و اقتصادی ، در سال ۲۰۰۲ در ایران 0.7 و برای کشورهای مالزی سنگاپور، کره، آلمان، فرانسه و آمریکا به ترتیب معادل 57.2، 87، 10.7، 5.1 و2.1 درصد بوده است که نشان از توان بالای کشورهای مذکور در زمینه استفاده از فناوری در بخش های مختلف تولیدی، تجاری و اقتصادی است.

با توجه به شاخص های مربوط به محیط تجاری و اقتصادی باید گفت که فاصله ایران با دیگر کشورهای در حال توسعه در زمینه ایجاد محیط مناسب تجاری و اقتصادی بسیار زیاد بوده که این امر ایران را در مسیر توسعه شرکتهای دانش بنیان، با موانع مواجه می کند.

توسعه منابع انسانی

تعلیم و تربیت، ارائه خدمات آموزشی با کیفیت به نیروی کار شرکت های دانش بنیان، بهبود نظام آموزشی کشور یا به عبارتی سرمایه گذاری در سرمایه های انسانی به گونه ای که امکان دسترسی به مهارت ها و توانایی ها و آشنایی با فناوری های جدید از طریق آمورش های رسمی برای همگان فراهم شود از جمله پیش شرط های اصلی توسعه شرکت های دانش بنیان است. به عبارتی توسعه شرکت های دانش بنیان مستلزم توسعه منابع انسانی است.

زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات

همان طور که در مبحث مربوط به ویژگی های شرکت های دانش بنیان مطرح شد حرکت به سمت توسعه شرکت های دانش بنیان با اشاعه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی امکان پذیر است. نماگرهایی که در این مورد وجود دارند عبارتند از: تعداد رایانه های مورد استفاده، تعداد تلفن های همراه مورد استفاده، تعداد خطوط تلفن ثابت و تعداد کاربران اینترنتی.

نظام نوآوری

توسعه شرکت های دانش بنیان بستگی به نوآوری و خلق ایده های جدید دارد و این خود مستلزم ایجاد بستری مناسب برای انجام فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی و تحقیق و توسعه است. در این زمینه باید گفت که به منظور توجه به مقوله نوآوری و به تبع آن، رشد و توسعه شرکت های دانش بنیان باید سرمایه گذاری و توجه کافی به پژوهش، تحقیق، تولید دانش و همچنین ایجاد شرایط مناسب برای انجام این گونه فعالیت ها کرد. یکی از شاخص های نظام نوآوری در تعیین میزان شرکت های دانش بنیان تعداد محققان کشور به ازای هر یک میلیون نفر است.

منبع: اکوموتیو

استارتاپس لند